1. Theo y học cổ truyền:
Đây là một trong ba phương thuốc lương khai trọng yếu (lương khai tam bảo hay ôn bệnh tam bảo) cùng với chí bảo đan và tử tuyết đan, là một trong những dược vật cấp cứu hữu hiệu của Y học cổ truyền. “Cung” là chỉ tâm bào, tâm bào là cái màng ở ngoài bọc lấy tim; ôn nhiệt độc tà nội hãm, khi xâm phạm vào tâm, trước hết là tác động đến tâm bào. Nếu nhiệt tà quá thịnh sẽ làm nhiễu loạn thần minh mà dẫn đến tình trạng thần hôn thiềm ngữ. An cung ngưu hoàng hoàn có đủ khả năng thanh hóa đàm nhiệt nội hãm tâm bào, nhiệt thanh đàm hóa thì tâm thần tất an, vì thế mà gọi là “an cung”.
Trong phương, ngưu hoàng, tê giác và xạ hương có công dụng thanh tâm tả hỏa giải độc, dục đàm khai khiếu, tức phong định kính, là quân dược; hoàng cầm, hoàng liên, sơn chi thanh nhiệt tả hỏa giải độc; uất kim tán tà hỏa; mai phiến phương hương khứ uế, thông khai bế; chu sa, trân châu và vàng lá trấn tâm an thần; mật ong hòa vị điều trung.
Theo đó, an cung ngưu hoàng hoàn có công dụng thanh nhiệt giải độc, trấn kinh khai khiếu, trừ đàm, chuyên trị ôn nhiệt bệnh, giúp hạ nhiệt, giải độc (do thanh hóa nhiệt tà nội hãm tâm bào), trấn tĩnh, chống co giật do sốt cao , chống viêm tiêu thũng (đàm nhiệt ủng bế tâm khiếu dẫn đến sốt cao phiền táo), hạ huyết áp và đặc biệt là có công dụng hồi tỉnh, phục hồi tế bào não bị tổn thương trong trường hợp hôn mê, rối loạn ngôn ngữ (thần hôn thiềm ngữ), liệt bại, lưỡi rụt, tay chân giá lạnh do đột quỵ não (thiệt kiển chi quyết), trúng phong khiếu bế, tiểu nhi kinh quyết thuộc đàm nhiệt nội bế
2. Theo y học hiện đại
Tác dụng trấn tĩnh và chống co giật
Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, an cung ngưu hoàng hoàn khi cho chuột uống hoặc tiêm vào trong ổ bụng đều làm cho chúng giảm thiểu hoạt động tự chủ, xuất hiện hiện tượng yên tĩnh, làm tăng tác dụng ức chế hệ thống thần kinh trung ương và kéo dài thời gian gây ngủ của phenobarbital và pentothal. An cung ngưu hoàng hoàn còn chống tác dụng hưng phấn và gây co giật của amphetamin và làm giảm thấp tỷ lệ tử vong do thuốc này gây nên.
Tác dụng hồi tỉnh
Khi tiêm vào ổ bụng của chuột bạch 0,8 – 1ml thanh khai chú xạ dịch, một chế phẩm của an cung ngưu hoàng hoàn, liên tục trong 5 ngày, nhận thấy hoạt tính của acetylcholin esterase trong nhân lục (locus cerulerus) gia tăng, chứng tỏ hoạt tính của acetylcholin trong nhân lục có thể kích phát hoạt tính của catecholamine trong các neuron, làm hồi phục công năng hướng tâm của cấu trúc lưới trong chất não, từ đó đạt được tác dụng hồi tỉnh. Nghiên cứu thực nghiệm cũng đã chứng minh tác dụng bảo vệ tế bào gan khỏi sự tác động bất lợi của carbon tetrachloride, làm hồi tỉnh hôn mê gan do nhiễm độc.
Tác dụng giải nhiệt
Kết quả nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh an cung ngưu hoàng hoàn có tác dụng làm hạ thấp thân nhiệt của thỏ được gây sốt bằng độc tố của vi khuẩn, tác dụng kéo dài từ 5 – 6 giờ, so với nhóm chứng có sự khác biệt rõ rệt. Nhiều nghiên cứu cũng đã chứng minh tác dụng giải nhiệt của an cung ngưu hoàng hoàn trong các trường hợp sốt do tiêm vắc-xin tam liên, thông thường sau khi tiêm vắc-xin chừng 60 phút thân nhiệt tăng cao, dùng an cung ngưu hoàng hoàn có thể làm cho thân nhiệt giảm rất nhanh.
Tác dụng chống viêm tiêu thũng
Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cũng đã chứng minh tác dụng rõ rệt của an cung ngưu hoàng hoàn đối với tình trạng viêm khớp ở chuột. Trên mô hình gây viêm tai chuột bằng dinathylbenzene, an cung ngưu hoàng hoàn tỏ ra có tác dụng ức chế rõ rệt quá trình viêm. an cung ngưu hoàng hoàn còn có tác dụng kích thích khả năng thực bào của đại thực bào, làm tăng chỉ số và tỷ lệ % thực bào, làm cho đại thực bào to ra và gia tăng số lượng các túi thực bào.
Tác dụng đối với hệ tim mạch
Kết quả nghiên cứu cho thấy, an cung ngưu hoàng hoàn có tác dụng làm hạ huyết áp trên động vật thí nghiệm từ 5,4 – 7,5 kPa. Trên tim thỏ cô lập, an cung ngưu hoàng hoàn có khả năng ức chế sức co bóp cơ tim và làm giảm tần số tim. Trên chó gây mê, an cung ngưu hoàng hoàn làm chậm nhịp tim, hạ huyết áp nhưng lưu lượng động mạch vành và sức bóp cơ tim lại gia tăng. Chứng tỏ thuốc có khả năng cải thiện công năng tim. Ngoài ra, an cung ngưu hoàng hoàn còn có tác dụng làm giảm lượng oxy tiêu thụ cơ tim, kéo dài thời gian sống của động vật thí nghiệm trong điều kiện thiếu oxy.
Tóm lại : An cung ngưu hoàng hoàn có nhiều công dụng và là thuốc cấp cứu có thể dùng trong nhiều loại cấp cứu chứ ko phải riêng với tai biến mạch máu não
Trong bệnh tai biến mạch máu não thì công dụng chính của nó là ổn định và làm giảm nhu cầu oxy của tế bào tim và não, trấn kinh khai khiếu trừ đàm
– Bản chất của tai biến mạch máu não là dòng máu lên não bị gián đoạn, do đó não thiếu oxy gây ra sự kích thích thần kinh trung ương làm rối loạn nhiều chức năng của cơ thể 1 cách có hệ thống. Nguy hiểm nhất là ở tim và hệ hô hấp. An cung ngưu hoàng hoàn làm ổn định tế bào, giảm nhu cầu oxy của tế bào tim và não giúp cơ thể bình ổn, giảm co giật, và hơn hết là giúp tế bào não sống sót trong điều kiện thiếu dưỡng khí để các biện pháp y học hiện đại có thời gian tái lưu thông dòng máu, BN sẽ được bình phục với ít di chứng nhất (tế bào não tổn thương có thể lành, nếu đã chết sẽ để lại di chứng vĩnh viễn)
– Trấn kinh khai khiếu : tức vừa an thần lại vừa có tác dụng hồi tỉnh. BN tai biến mạch máu não thường vừa hôn mê vừa co giật hoặc có nguy cơ. Nếu dùng thuốc hưng phấn thần kinh để hồi tỉnh cho BN sẽ phải đối diện với co giật tăng lên. Ngược lại nếu dùng thuốc an thần để giảm co giật sẽ khiến BN hôn mê sâu hơn, gốc lưỡi mềm hơn, tụt vào bít kín đường thở. 2 vấn đề được giải quyết đồng thời như vậy là điều y học hiện đại chưa làm được.
– Trừ đàm : BN tai biến mạch máu não thường mất phản xạ nuốt, tăng tiết dịch nên an cung ngưu hoàng hoàn có tác dụng làm thông thoáng đường thở do có khả năng dục đàm.
